بررسی تاثیر محیط و ژنتیک بر استعداد چاقی (ژن چاقی یا چاقی ژنتیکی؟)

ژن ها بر هر جنبه ای از فیزیولوژی، رشد و سازگاری انسان تأثیر می گذارند. چاقی نیز از این قاعده مستثنی نیست. تحقیقاتی درباره‌ی ژن های مربوط به استعداد چاقی و همچنین تداخلات محیطی-ژنتیکی موثر بر آن انجام شده که در این گزارش قابل بررسی است.

جستجو برای ژن های چاقی انسانی چندین دهه پیش آغاز شد. پیشرفت های سریع در زیست شناسی مولکولی و موفقیت پروژه ژنوم انسانی، جستجو را تشدید کرده است. این کار چندین عامل ژنتیکی را که مسئول اشکال بسیار نادر و تک ژنی چاقی هستند، روشن کرده است. تحقیقات نوظهور همچنین برای شناسایی زیربنای ژنتیکی چاقی به اصطلاح «شایع» که تحت تأثیر ده‌ها ژن می باشد آغاز شده است. علاوه بر این، تحقیقات در مورد رابطه بین برخی غذاها و چاقی، تأثیر متقابل بین رژیم غذایی، ژن ها و… را روشن می کند.

آنچه از این یافته‌های اولیه به طور فزاینده‌ای مشخص می‌شود این است که عوامل ژنتیکی شناسایی‌شده تنها سهم کوچکی در خطر چاقی دارند – و اینکه ژن‌های ما سرنوشت ما نیستند. بسیاری از افرادی که حامل این ژن‌های به اصطلاح «چاقی» هستند، دچار اضافه وزن نمی‌شوند. سبک زندگی سالم می تواند با این اثرات ژنتیکی مقابله کند. این مقاله به طور خلاصه نقش ژن ها و تعاملات ژنتیک-محیط را در ایجاد چاقی بیان می کند.

استعداد چاقی ناشی از جهش در یک ژن

چندین اشکال نادر چاقی ناشی از جهش های خود به خودی در ژن های منفرد است که به اصطلاح جهش های تک ژنی نامیده می شود. چنین جهش‌هایی در ژن‌هایی که نقش اساسی در کنترل اشتها، دریافت غذا و هموستاز انرژی ایفا می‌کنند موثر است.

چاقی همچنین مشخصه چندین سندرم ژنتیکی است که در اثر جهش یا ناهنجاری های کروموزومی ایجاد می شود، مانند سندرم های پرادر-ویلی و باردت-بیدل. در این سندرم ها، چاقی اغلب با عقب ماندگی ذهنی، ناهنجاری های تولید مثلی یا سایر مشکلات همراه است.

استعداد چاقی (ژنتیک چاقی) ناشی از جهش در چندین ژن

تنوع در حساسیت و استعداد ابتلا به چاقی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. تحقیقات نشان می‌دهد استعداد ابتلا به چاقی معمولی تحت تاثیر بسیاری از ژن ها (چند ژنی) قرار می گیرد.

تست ژن‌و‌فیت بهتون میگه با کدوم غذاها ممکنه بیشتر در معرض اضافه وزن باشید.

بررسی بانک ژنوم

در سال ۲۰۰۷، محققان با استفاده از مطالعات مرتبط با ژنوم، اولین گونه های ژن مرتبط با چاقی را در ژن موسوم به “توده چربی و مرتبط با چاقی” (FTO) در کروموزوم ۱۶ شناسایی کردند. این گونه های ژنی نسبتاً رایج هستند. و افرادی که حامل آن هستند ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر از افرادی که این را ندارند در معرض خطر چاقی هستند. دومین نوع ژن مرتبط با چاقی که محققان شناسایی کردند در کروموزوم ۱۸ قرار دارد.

مطالعات تا به امروز، ارتباط گسترده ژنومی بیش از ۳۰ ژن کاندید را در ۱۲ کروموزوم شناسایی کرده اند که با شاخص توده بدنی مرتبط هستند. مهم است که به خاطر داشته باشید که حتی امیدوارکننده‌ترین این ژن‌های کاندید، FTO، تنها بخش کوچکی از حساسیت مرتبط با ژن استعداد چاقی را تشکیل می‌دهند.

چرا وراثت به تنهایی سرنوشت را رقم نمی‌زند؟ بررسی تاثیر محیط

بعید به نظر می‌رسد که تغییرات ژنتیکی بتواند گسترش سریع چاقی در سراسر جهان را توضیح دهد. چرا که «فرکانس توده ژنی ژن‌های مختلف در سراسر یک جمعیت – برای بسیاری از نسل‌ها نسبتاً ثابت می‌ماند. زمان زیادی طول می کشد تا جهش ها یا پلی مورفیسم های جدید منتشر شوند. بنابراین اگر ژن‌های ما تا حد زیادی ثابت مانده‌اند، چه چیزی در طول ۴۰ سال گذشته سسب افزایش این‌چنینی نرخ چاقی شده است؟ پاسخ محیط ماست: محیط فیزیکی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی که بر میزان غذا خوردن و فعالیت ما تأثیر می گذارد. تغییرات محیطی که پرخوری را برای افراد آسان‌تر می‌کند و فعالیت بدنی کافی را برای افراد سخت‌تر می‌کند، نقش کلیدی در افزایش اخیر اضافه وزن و چاقی داشته است.

کار بر روی تعاملات ژنتیک-محیط مرتبط با چاقی هنوز در مراحل اولیه قرار دارد و تحقیقات پر قدرت از سر گرفته می‌شود. شواهد تا کنون نشان می دهد که استعداد ژنتیکی به تنهایی تعیین کننده نیست. بسیاری از افرادی که به اصطلاح “ژن های استعداد چاقی” را حمل میکنند، دچار اضافه وزن نمی شوند. در عوض، به نظر می رسد که خوردن یک رژیم غذایی سالم و ورزش کافی ممکن است برخی از خطرات چاقی مرتبط با ژن را خنثی کند.

به عنوان مثال، در سال ۲۰۰۸، آندریسن و همکارانش نشان دادند که فعالیت بدنی اثرات یک ژن تقویت کننده چاقی، یک نوع رایج از FTO را خنثی می کند.

ژن FTO چیست و چه تاثیری بر استعداد چاقی یا چاقی ژنتیکی دارد

ژن FTO در سال ۲۰۰۷ طبق تحقیقات گسترده GWAS کشف گردید. طی این تحقیقات، ارتباط پلی­مورفیسم­های تک نوکلئوتیدی (SNPs)­، در ژن FTO و شاخص توده بدنی(BMI)  در جمعیت­های مختلف تعیین گردید. از این­رو FTO ، به­ عنوان اولین ژنی که در ایجاد چاقی نقش دارد، شناخته شد.

در بررسی های بیشتر این ژن، محققان اخیراً داده‌های ۴۵ مطالعه در بزرگسالان و ۹ مطالعه در کودکان – تقریباً ۲۴۰۰۰۰ نفر را ترکیب کرده و مجدداً تجزیه و تحلیل کردند. آنها دریافتند که افرادی که دارای نوع ژن FTO هستند، ۲۳ درصد بیشتر از افرادی که فاقد آن هستند، در معرض خطر چاقی قرار دارند. اما بار دیگر، فعالیت بدنی خطر را کاهش داد: بزرگسالان فعالی که حامل ژن محرک چاقی بودند، نسبت به بزرگسالان غیرفعال که حامل این ژن بودند، ۳۰ درصد کمتر در معرض خطر چاقی بودند.

عوامل محیطی موثر

اکثر افراد بسته به سابقه خانوادگی و قومیت خود احتمالاً دارای استعداد ژنتیکی برای چاقی هستند. حرکت از استعداد ژنتیکی به چاقی به طور کلی مستلزم تغییر در رژیم غذایی، سبک زندگی یا سایر عوامل محیطی است. برخی از این تغییرات شامل موارد زیر است:

آماده بودن غذا در تمام ساعات روز و در مکان هایی که زمانی غذا نمی فروختند، مانند پمپ بنزین ها، برخی داروخانه ها و محیط های اداری.
کاهش چشمگیر فعالیت بدنی در حین کار، فعالیت های خانگی و اوقات فراغت، به ویژه در میان کودکان؛
افزایش زمان صرف شده برای تماشای تلویزیون، استفاده از رایانه و انجام سایر فعالیت های بی تحرک.
و هجوم غذاهای فرآوری شده، فست فود، و نوشیدنی های شیرین شده با شکر، همراه با کمپین های بازاریابی فراگیر که آنها را تبلیغ می کنند.

نکته پایانی

داشتن درک بهتر از نقش ژنتیکی در چاقی (به ویژه چاقی های رایج) و تعاملات ژنتیک-محیط، درک بهتری از مسیرهای علت منجر به چاقی ایجاد می کند. چنین اطلاعاتی روزی می‌تواند راهبردهای امیدوارکننده‌ای برای پیشگیری و درمان چاقی ارائه دهد. اما مهم است که به یاد داشته باشید که به طور کلی، سهم ژن ها در خطر چاقی اندک است، در حالی که سهم مواد غذایی سمی و محیط فعالیت ما بسیار زیاد است. همانطور که یکی از دانشمندان نوشت، “ژن ها ممکن است به طور مشترک تعیین کنند که چه کسی چاق می شود، اما محیط ما تعیین می کند که چه تعداد چاق می شوند.” به همین دلیل است که تلاش‌های پیشگیری از چاقی باید بر تغییر محیط ما متمرکز شود تا انتخاب‌های سالم، انتخاب‌های آسان‌تری برای همه باشد.

در پایان شایان ذکر است که در محتوای ژنتیکی بدن، چیزی به نام “ژن چاقی” وجود ندارد بلکه “ژن های استعداد چاقی” هستند. وجود یا عدم وجود و یا اختلال در عملکرد برخی ژن ها، می‌تواند در متابولیسم و دیگر اعمال بدن موثر باشد و به طور غیر مستقیم وزن و توده‌ی بدنی فرد را دستخوش تغییراتی کند.